CANDO EU ME CONSIDERABA O DERRADEIRO SUPERVIVENTE DUN POBO SUICIDA, CHEGOU A MIN A VOZ ALENTADORA DUN ESCRITOR. ERA ANTÓN VILAR PONTE. CON ESTAS PALABRAS, ESCRITAS EN A NOSA TERRA EN MARZO DE 1936 (N.º 404) PARA CHORAR A DESAPARICIÓN FÍSICA DO XORNALISTA DE VIVEIRO, DEIXABA CASTELAO BEN CLARA A ENORME TRANSCENDENCIA QUE TANTO PARA SI PROPIO COMO PARA A HISTORIA POLÍTICA E CULTURAL DA GALIZA NO SEU CONXUNTO TIVERA A POSTA EN MARCHA, O 18 DE MAIO DE 1916, DA PRIMEIRA DAS IRMANDADES DA FALA, Á QUE BEN AXIÑA SE SUMARÍAN OUTRAS. TRANSCORRIDOS CEN ANOS DESDE AQUEL ACONTECEMENTO HISTÓRICO, A PRESENTE MONOGRAFÍA VE LUME PARA INTENTAR OFRECER UNHA DESCRICIÓN FIEL E DETALLADA DA TRAXECTORIA, ACTIVIDADES, PUBLICACIÓNS, CAMPAÑAS, INICIATIVAS, DEBATES E CONFLITOS QUE FORON BALIZANDO O DESENVOLVEMENTO DESTA ENTIDADE, UNANIMEMENTE CONSIDERADA POLA HISTORIOGRAFÍA COMO PUNTO DE ARRANQUE DO NACIONALISMO GALEGO CONTEMPORÁNEO. A SÚA DISOLUCIÓN NO SEO DO PARTIDO GALEGUISTA, EN DECEMBRO DE 1931, MARCA POR ISO MESMO O REMATE DO NOSO PERCORRIDO, NO QUE PROPOSITADAMENTE EMPRESTAMOS ATENCIÓN ÁS DIVERSAS VERTENTES ESENCIAIS DO LABOR DESE AUTÉNTICO ?CEREBRO COLECTIVO? QUE FORON AS IRMANDADES: A REIVINDICACIÓN IDIOMÁTICA, O LABOR LITERARIO-CULTURAL, A ACCIÓN POLÍTICA E A ELABORACIÓN DOUTRINARIA. OPTAMOS POR FACER UN DESENVOLVEMENTO PEGADO Á CRONOLOXÍA, POIS PENSAMOS QUE ASÍ, PRESENTADOS NO SEU CONTEXTO HISTÓRICO EN CADA MOMENTO, ENTENDERANSE MELLOR OS MÉRITOS, AS DIFICULTADES E OS LOGROS DE CADA UNHA DAS INICIATIVAS IRMANDIÑAS. NOTARASE EN MOITOS PARÁGRAFOS DESTA MONOGRAFÍA A ESPECIAL RELEVANCIA QUE CONCEDEMOS Á FIGURA E AOS TEXTOS DO PROMOTOR DAS PROPIAS IRMANDADES, ANTÓN VILLAR PONTE, DE QUEN NOS SERVIMOS COMO EIXO VERTEBRADOR DO NOSO RELATO E A CUXA OBRA XORNALÍSTICA ACUDIMOS REITERADAMENTE PARA ILUSTRAR OS PROCESOS E REVIRAVOLTAS DA ENTIDADE.